ÖZET LİSANS DERS NOTLARIM: ANTRASEN GLİKOZİTLERİ (ANTRASENOZİT)

Antrasen glikozitleri turuncu, kırmızı renkli genellikle kristalize bileşiklerdir.
Aglikon: Antrasen türevi polifenol
Şeker: Glikoz, ramnoz, glukoz+ramnoz

Rhamnaceae, Polygonaceae, Liliaceae, Rubiaceae, Fabaceae familyalarında yaygın olarak bulunurlar.

Antrasen glikoziti içeren drogların çoğu pürgatiftir, bir kısmı da boyar madde olarak kullanılır.

Antrasen türevi bileşikler bitkide 3 tipte bulunur
Oksantron —enol şekli→antrahidrokinon
Antron—enol şekli→antranol
Antrakinon

Bu 3 tip arasında en dayanıklı olanı Antrakinon türevleridir, diğerleri okside olur.

Bu bileşiklerden pürgatif olarak tesir eden ve eczacılık yönünden önemli olanlar 1,8-dihidroksiantrakinon türevi maddelerdir. Bu pürgatif etki ilacın kalın bağırsak çeperinde peristaltizmi arttırması suretiyle kendini gösterir. En büyük aktiviteye primer glikozitlerin sahip olduğu görülmüştür. Burada aktivite glikozitin taşıdığı şeker molekülünün miktarı ile artmaktadır. Şeker molekülünün çözünürlüğünü arttırarak ince bağırsak lümeninden değişikliğe uğramadan geçmesini ve bozulmadan kalın bağırsağa ulaşmasını temin ettiği düşünülür.

Glikozitin doğrudan doğruya kalın bağırsak üzerinde etkisi yok ancak kalın bağırsakta bulunan bazı mikroorganizmalar (E.coli) tesiri ile glikozit hidrolize olur, tesirli aglikon açığa çıkar. Aglikonların glikozillerden daha zayıf tesiri olmasının sebebi, suda çözünür olmadıkları için ince bağırsaktan doğrudan doğruya kalın bağırsağa geçememeleridir.

Aglikonların önemli bir kısmı ince bağırsakta emilmekte ve karaciğerde şekerle birleşerek çözünür hale geldikten sonra idrar yolu ile dışarı atılır.

Redüklenmiş antrasen türevleri müshil etkili olmakla beraber mukozayı tahriş edici(drastik) özelliğe sahiptirler. Bu yüzden tedavide kullanılacak drogların özellikle serbest redüklenmiş türevleri taşımaması istenir.

Molekülde fenolik grupların sayısı arttıkça aktivite artar.

Antranoller antrakinonlardan çok daha kuvvetli pürgatif maddelerdir. Çünkü bunların bağırsağı irrite eden bir özelliği de vardır.

Antranollerin yan etkisi bulantı ve kusmadır

Antranol–(100santigrat/1 saat)–Antrakinon(tehlikesizdir ve alışkanlık yapmaz).

Antranol yanında aynı zamanda tanen taşıyan drogların laksatif etkisi azalır.

Rhei rhizoma(ravent rizomu) düşük dozda kabız yapıcı etki gösterirken, yüksek dozda laksatif etki göstermektedir.

TEŞHİS

Borntraeger Reaksiyonu: Serbest antrakinon türevlerinin alkali çözeltiler ile verdikleri renk reaksiyonu(pembe-kırmızı) Antron ve antranoller ise oksitlendikten sonra bu reaksiyonu verebilirler.

Schounteten Reaksiyonu: Antron ve antranolleri teşhis emek için drogun sulu ekstresine sodyum borat ilave edilir. Seyreldikçe belirginleşen yeşil floresans oluşur

Toplama mevsimine, kurutma metoduna , saklama süresine ve drogu veren  organın yaşına bağlı olarak  drogdaki antrakinon miktarı değişir.

Polygonaceae
Rheum palmatum (Ravent)
Rhei rhizoma (Ravent rizomu)

Rheum türleri morfolojik olarak iki seksiyonda toplanır:
Palmata seksiyonu: R.palmatum, R. officinale
Rhapontica seksiyonu: R. rhaponticum, R. emodi, R. ribes, R. compactum, R. undulatum

R. palmatum, R. officinale bitkilerinden elde edilen ravente ÇİN RAVENTİ adı verilir. Drog tanen de içerdiğinden  astrenjan tesirlidir.

%5 Tanen- %5 Antrasen türevleri( EMODIN, ALOE-EMODIN, RHEIN)
Drog düşük dozlarda astrenjan, antidiyareik(kabız yapıcı),yüksek dozlarda laksatif, pürgatif.

Rhamnaceae
Rhamnus frangula (=Frangula alnus) (Barut ağacı)
Frangulae cortex
Frangulin A, Frangulin B, Glukofrangulin

Drog laksatif,pürgatif olarak kullanılır.

Rhamnaceae
Rhamnus purshiana(=Frangula purshiana)
Rhamni purshianae cortex =Cascara sagrada
Kaskarozit A,B,C,D

Bu drog Frangulae cortex’ten farklı olarak C-glikozitleri içerir ve daha iritandır. Fizyolojik olarak laksatif etkisi olan kaskarozitlerdir.

Rhamnaceae
Rhamnus cathartica (Akdiken)
Rhamni catharticae fructus
Emodin, Frangulin

Meyvenin usaresi diüretik,hafif laksatif, pürgatif.

Rhamnaceae
Rhamnus petiolaris
Rhamni petiolaridis fructus

Boya olarak kullanılmak üzere ihraç edilir.

Fabaceae
Cassia acutifolia(Afrika sennası), Cassia angustifolia (Arabistan sennası)
Sennae folium, Sennae fructus
Sennozit A,B,C,D

Farmakopelerde iki tip sinameki kayıtlıdır. Bu iki türün kimyasal bileşimi birbirinin aynıdır. Drog laksatiftir ve eczanelerde satılan Sennozid B içeren müstahzarları mevcuttur: Bekunis®, Sennalax®.

Aloe vera(=Aloe barbadensis)–Barbada aloesi
Aloe ferox--Kap aloesi
Aloe
Aloin (c-glikoziti)

Drog, laksatif, pürgatif, yara ve yanık iyileşirici

Rubiaceae
Rubia tinctoria
Rubiae radix

Kökteki boyar maddeler Alizarin(1,2-dihidroksi antrakinon),Purpurin(1,2,4-trihidroksi antrakinon)

Bugün alizarin sentetik olarak elde edilebilmektedir. Boya özelliği 1,2 konumlarındaki -OH gruplarından ileri gelir.

Coccionella

Coccus cacti adlı böceğin dişilerinin kurutulmuş gövdeleridir. Bu böcek bazı Cactaceae türleri, özellikle Opuntia coccinrllifera bitkisi üzerinde bulunur. Böcekler bu bitkilerden süpürülerek toplanır, su buharı, eter buharı veya kükürt buharı ile öldürülür. Güneşte veya 40 santigrat derecelik etüvde kurutulur. %10 Karminik asit içerir. Kırmızı renk bu maddeden kaynaklanır.

Carminum: Karminik asidin Al ve Ca tuzudur. Zehirli değildir ve kumaş boyası olarak kullanılır.

Özet Lisans Ders Notları tüm ders notlarımın önemli noktalarını içeren yüzeysel bir çalışmadır. Çalışırken bunu göz ardı etmemenizi öneririm.